Luật fair-play là một tiêu chí phụ trong nhiều giải đấu quốc tế, được sử dụng để phân định thứ hạng khi các chỉ số chính như điểm số, hiệu số bàn thắng bại, số bàn thắng và kết quả đối đầu đều bằng nhau. Trường hợp điển hình nhất là bảng H tại World Cup 2018, khi tuyển Nhật Bản và tuyển Senegal kết thúc vòng bảng với các chỉ số hoàn toàn tương đương, buộc ban tổ chức phải dùng luật fair-play để xác định đội đi tiếp.
Khái niệm cơ bản về luật fair-play
Luật fair-play (tiêu chí fair-play) khác với triết lý “fair play” (tinh thần thi đấu đẹp). Triết lý fair play là giá trị đạo đức và văn hóa thể thao mà FIFA khuyến khích. Trong khi đó, luật fair-play là một tiêu chí xếp hạng phụ được ghi trong điều lệ từng giải đấu (như FIFA World Cup) để phân định thứ hạng khi các chỉ số kỹ thuật khác không phân biệt được đội bóng.
Tiêu chí này dựa trên hệ thống điểm trừ áp dụng cho các hành vi bị kỷ luật (thẻ phạt). Mục tiêu là chọn ra đội bóng “chuyên nghiệp” hơn về mặt kỷ luật, tránh phải sử dụng phương án bốc thăm may rủi.
Cách tính điểm fair-play (hệ thống điểm trừ)
Hệ thống tính điểm fair-play hoạt động theo nguyên tắc trừ điểm cho các thẻ phạt mà cầu thủ hoặc huấn luyện viên nhận được trong vòng bảng. Mỗi đội bắt đầu với 0 điểm, điểm bị trừ càng ít thì vị trí xếp hạng càng cao (tức “điểm fair-play” càng cao về mặt tương đối). Theo quy định thường dùng ở các giải do FIFA tổ chức, mức trừ như sau:
- Thẻ vàng đầu tiên: -1 điểm
- Thẻ đỏ gián tiếp (do 2 thẻ vàng): -3 điểm
- Thẻ đỏ trực tiếp: -4 điểm
- Một thẻ vàng theo sau thẻ đỏ trực tiếp (vàng + đỏ trực tiếp trong cùng trận): -5 điểm
Lưu ý: Một cầu thủ chỉ được tính trừ theo một trong các mức trên cho một trận đấu — không cộng chồng nhiều mức cho cùng một hành vi.
Áp dụng thực tế tại World Cup 2018: Nhật Bản và Senegal (Bảng H)
Tại bảng H World Cup 2018, kết quả sau 3 lượt trận của Nhật Bản và Senegal như sau:
- Điểm số: 4 điểm (cùng)
- Hiệu số bàn thắng bại: 0 (cùng)
- Số bàn thắng: 4 (cùng)
- Kết quả đối đầu trực tiếp: Hòa 2-2
Khi tất cả các chỉ số kỹ thuật trên bằng nhau, Ban tổ chức áp dụng tiêu chí fair-play:
- Nhật Bản nhận 4 thẻ vàng → tổng điểm trừ: -4
- Senegal nhận 6 thẻ vàng → tổng điểm trừ: -6
Với mức trừ thấp hơn (tức điểm fair-play tốt hơn là -4 so với -6), Nhật Bản giành quyền đi tiếp vào vòng 16 đội, còn Senegal bị loại. Đây là lần đầu tiên trong lịch sử World Cup một đội bị loại vì thua theo tiêu chí fair-play.
Tuyển Senegal bị loại ở World Cup 2018 do nhận nhiều thẻ phạt hơn tuyển Nhật Bản, minh họa hệ quả của tiêu chí fair-play.
HLV Aliou Cissé của Senegal khi đó thừa nhận thất bại theo luật, nêu rõ đây là quy định phải tôn trọng. Vị trí cuối cùng trong bảng H do vậy không phản ánh kém về chuyên môn thuần túy mà bị quyết định bởi yếu tố kỷ luật thi đấu.
Tuyển Nhật Bản vượt qua Senegal ở World Cup 2018 nhờ nhận ít thẻ phạt hơn, dẫn đến lợi thế trong tiêu chí fair-play.
Những điểm lưu ý khi áp dụng luật fair-play
- Luật fair-play không phải là một điều khoản thuộc 17 luật cơ bản của IFAB, mà là tiêu chí phụ được ghi trong điều lệ của từng giải đấu cụ thể. Việc sử dụng hay không và thứ tự ưu tiên của tiêu chí này phụ thuộc vào ban tổ chức giải.
- Một số giải đấu khác có thể ưu tiên tiêu chí khác (ví dụ UEFA EURO ưu tiên kết quả đối đầu lên trên hiệu số ở một số kỳ). Ở cấp độ quốc gia, các giải như V-League có bộ tiêu chí xếp hạng riêng.
- Hệ thống điểm fair-play chỉ tính trên thẻ phạt (hành vi tiêu cực). Những hành vi tích cực như bóng ra ngoài khi cầu thủ bị thương không được cộng điểm fair-play trong tiêu chí này mà được ghi nhận ở các giải thưởng khác.
FAQ – Giải đáp một số hiểu lầm thường gặp
Luật fair-play có áp dụng ở mọi giải đấu không?
Không. Việc có sử dụng tiêu chí fair-play hay không tùy thuộc điều lệ giải đấu. Một số giải chọn các tiêu chí khác trước khi đến fair-play.Các hành vi tốt (ví dụ nhặt bóng cho đối phương) có đưa vào điểm fair-play không?
Không. Tiêu chí xếp hạng fair-play thường chỉ dựa trên số lượng thẻ phạt (hành vi tiêu cực). Các hành vi thi đấu đẹp được vinh danh qua giải thưởng riêng.Nếu hai đội vẫn bằng nhau cả về điểm fair-play thì sao?
Trong trường hợp cực hiếm đó, ban tổ chức thường sử dụng phương án bốc thăm ngẫu nhiên để phân định — đây là biện pháp cuối cùng và ít mong muốn nhất.
Kết luận
Luật fair-play là một tiêu chí xếp hạng mang tính kỷ luật, có thể quyết định số phận của một đội trong các giải đấu lớn khi các chỉ số kỹ thuật khác bằng nhau. Ví dụ điển hình giữa Nhật Bản và Senegal tại World Cup 2018 cho thấy tầm quan trọng của kỷ luật thi đấu: những chiếc thẻ vàng tích lũy có thể khiến một đội lỡ cơ hội đi tiếp dù hiệu suất chuyên môn tương đương. Bạn nhận định thế nào về vai trò của luật fair-play trong các giải đấu hiện đại? Hãy để lại bình luận bên dưới.
