Trọng tài là nhân tố quyết định tính công bằng và tính pháp lý của mọi trận đấu bóng đá. Theo Luật Bóng đá FIFA 2024/25, có nhiều loại trọng tài với nhiệm vụ khác nhau: trọng tài chính, trợ lý biên, trọng tài bàn (thứ 4) và tổ VAR. Bài viết phân tích rõ từng vai trò, phạm vi can thiệp và những tình huống cụ thể mà mỗi loại trọng tài được quyền quyết định, đồng thời minh họa bằng các ví dụ lịch sử để gia tăng tính thực tiễn.
Trọng tài chính đang điều khiển trận đấu, thể hiện vai trò ra quyết định trên sân
Định nghĩa và phân loại trọng tài
- Trọng tài chính (Referee): Là người có toàn quyền điều hành trận đấu, ra quyết định cuối cùng về các tình huống, bao gồm phạt thẻ, penalty, công nhận bàn thắng và xử lý các tình huống phạm lỗi nghiêm trọng. Trọng tài chính giữ còi, kiểm soát thời gian và quyền thay người.
- Trọng tài biên (Assistant Referee): Hỗ trợ theo dõi đường biên, xác định bóng ra ngoài, bắt việt vị và báo hiệu các lỗi mà trọng tài chính khó quan sát. Họ còn quan sát va chạm, can thiệp trong khu vực gần cánh.
- Trọng tài bàn / trọng tài thứ tư (Fourth Official): Phụ trách các công việc hành chính phía đường biên, hỗ trợ trọng tài chính về trình tự thay người, thời gian bù giờ sơ bộ và các vấn đề kỷ luật ngoài sân.
- Tổ VAR (Video Assistant Referee): Gồm trọng tài VAR và trợ lý VAR, chịu trách nhiệm xem lại tình huống bằng hệ thống video và đưa khuyến nghị cho trọng tài chính khi xảy ra bốn loại tình huống trọng yếu.
Quyền hạn và phạm vi quyết định theo Luật FIFA
Theo nguyên tắc của FIFA 2024/25, quyền quyết định cuối cùng luôn thuộc về trọng tài chính. Phân chia nhiệm vụ cụ thể:
Trọng tài chính
- Bắt đầu/kết thúc trận, tính giờ, quyết định các tình huống bàn thắng, lỗi trong vòng cấm, thẻ và penalty.
- Có quyền tham khảo trợ lý và VAR nhưng vẫn chịu trách nhiệm đưa ra quyết định cuối cùng.
Phạt thẻ là quyết định thuộc quyền của trọng tài chính trong nhiều tình huống
Trọng tài biên
- Xác định bóng ra ngoài, báo việt vị, hỗ trợ đánh giá va chạm ngoài tầm nhìn trọng tài chính.
- Không có quyền công bố quyết định cuối cùng nhưng cung cấp thông tin quan trọng để trọng tài chính xử lý.
Trọng tài VAR (theo quy định của FIFA)
VAR chỉ can thiệp trong 4 trường hợp rõ ràng:
- Bàn thắng (kiểm tra lỗi trước đó, việt vị, bóng ra ngoài).
- Quyết định penalty.
- Thẻ đỏ trực tiếp.
- Nhầm lẫn nhận diện cầu thủ (mistaken identity).
Tổ VAR làm nhiệm vụ xem lại các tình huống trọng điểm bằng công nghệ video
VAR chỉ đưa khuyến nghị; trọng tài chính xem lại trên màn hình và quyết định cuối cùng vẫn do trọng tài chính thực hiện. Điều này phản ánh sự phân công giữa công nghệ hỗ trợ và thẩm quyền con người.
Diễn biến chuyên môn: khi nào cần can thiệp VAR
- Bàn thắng: Nếu có nghi ngờ về việt vị hoặc lỗi trước đó dẫn tới bàn thắng, VAR kiểm tra và báo cáo. Trọng tài chính có thể tham khảo replay (RRA – Review on the Field) trước khi công nhận.
- Penalty: VAR đánh giá tình huống trong vòng cấm để xác định có lỗi đúng hay không, hoặc nếu có nhầm lẫn về người phạm lỗi.
- Thẻ đỏ trực tiếp: VAR có thể đưa ra khuyến nghị khi có tình huống bạo lực, đánh nguội hoặc hành vi xứng đáng thẻ đỏ nhưng trọng tài chính bỏ sót.
- Nhầm lẫn nhận diện: Khi trọng tài phạt sai người, VAR can thiệp để nhận diện chính xác cầu thủ bị phạt.
Ví dụ lịch sử tiêu biểu
- Chung kết World Cup 2022 (Argentina – Pháp): Có khoảnh khắc bàn thắng của Lionel Messi sau pha bóng bật ra từ Lautaro Martínez được xác nhận hợp lệ — minh chứng cho sự phối hợp giữa trọng tài chính và hệ thống hỗ trợ trong việc khẳng định bàn thắng trong tình huống căng thẳng.
- Liverpool – Tottenham, chung kết Champions League 2019: Trọng tài Damir Skomina đã tham khảo VAR trước khi cho Liverpool hưởng penalty từ tình huống tay chạm bóng của Moussa Sissoko, quyết định làm thay đổi cục diện trận đấu.
Trọng tài Skomina tham khảo VAR trước khi cho Liverpool hưởng penalty trong chung kết C1 2019
Những hiểu lầm thường gặp
- “VAR cướp còi” — Sai. VAR chỉ hỗ trợ; quyền thay đổi quyết định chỉ khi có sai sót rõ ràng và trọng tài chính đồng ý xem lại.
- “Việt vị tính cả vai/trán” — Sai lầm phổ biến về cách xác định điểm tiếp xúc cơ thể hợp lệ. Luật quy định phần cơ thể có thể ghi bàn (ngoại trừ tay/cánh tay) mới dùng để xét việt vị.
- “Trợ lý biên chỉ ra biên” — Trợ lý biên còn chịu trách nhiệm quan sát vi phạm gần cột cờ góc và can thiệp khi cần thiết, không chỉ xác định bóng ra ngoài.
Hai trọng tài biên và trọng tài chính hợp tác đảm bảo trận đấu diễn ra công bằng
FAQ – Câu hỏi thường gặp
- Trọng tài có thể thay đổi quyết định sau khi thổi còi không?
Có. Nếu trận đấu chưa tiếp tục hoặc sau khi tham khảo VAR, trọng tài được phép sửa quyết định. - VAR kiểm tra mọi tình huống không?
Không. VAR chỉ can thiệp trong 4 trường hợp quy định: bàn thắng, penalty, thẻ đỏ trực tiếp và nhầm lẫn nhận diện. - Một trận chính thức có bao nhiêu trọng tài?
Thông thường: 1 trọng tài chính, 2 trợ lý biên, 1 trọng tài thứ 4, tổ VAR gồm 1 trọng tài VAR và 2 trợ lý VAR — tổng có thể lên đến 6–7 người.
Kết luận
Hệ thống trọng tài hiện nay là tổ hợp giữa con người và công nghệ, với trọng tài chính giữ quyền quyết định cuối cùng và VAR đóng vai trò hỗ trợ trong các tình huống trọng yếu theo Luật FIFA 2024/25. Hiểu rõ phân công nhiệm vụ giúp người hâm mộ đánh giá chính xác quyết định trọng tài và giảm bớt hiểu lầm phổ biến về vai trò của VAR và trợ lý biên. Bạn có đánh giá gì về tác động của VAR đối với tính công bằng trong bóng đá hiện đại? Hãy để lại nhận xét.
Tài liệu tham khảo:
- Luật Bóng đá FIFA 2024/25 (Laws of the Game).
- Trận Chung kết World Cup 2022: Argentina – Pháp.
- Chung kết UEFA Champions League 2019: Liverpool – Tottenham.
