Bóng sống và bóng chết là hai khái niệm cơ bản nhưng quyết định số phận nhiều tình huống trên sân, từ pha tấn công chớp nhoáng đến các quyết định ghi bàn gây tranh cãi. Theo Luật Bóng đá của FIFA (Law 9 – The Ball In and Out of Play, phiên bản 2024–2025), việc xác định trạng thái của quả bóng — còn “sống” hay đã “chết” — quyết định xem hành động tiếp theo có hợp lệ hay không. Bài viết này giải thích chi tiết định nghĩa, các tình huống áp dụng, minh họa bằng ví dụ thực tế và liệt kê những nhầm lẫn phổ biến để giúp độc giả nắm rõ tiêu chí mà trọng tài và VAR dựa vào khi xử lý các pha cận biên.
Khái niệm theo Luật FIFA (Law 9)
Theo Luật 9 (2024–2025), trạng thái của quả bóng được xác định như sau:
- Bóng sống (ball in play): quả bóng vẫn nằm trong cuộc và trận đấu tiếp tục cho đến khi có một lý do chính thức để dừng (ví dụ: trọng tài thổi phạt, việt vị được xác định và thổi còi, hay bóng vượt hoàn toàn ra ngoài biên). Bóng được coi là sống kể cả khi nó nảy lên từ cột dọc, cột dọc góc, hoặc bật trở lại từ vạch vôi, miễn là toàn bộ quả bóng chưa vượt qua ranh giới sân.
- Bóng chết (ball out of play): quả bóng được coi là ngoài cuộc khi toàn bộ quả bóng đã vượt hoàn toàn qua đường biên ngang (khung thành) hoặc đường biên dọc, hoặc khi trọng tài thổi dừng trận đấu (ví dụ: phạt, thay người, chấn thương cần can thiệp). Khi đã chết, mọi hành động tiếp theo trên bóng đều không còn giá trị trong việc ghi bàn hoặc tạo cơ hội cho đến khi trọng tài cho phép tiếp tục.
Điểm mấu chốt: tiêu chí “toàn bộ quả bóng” là bắt buộc — chỉ một phần nhỏ của quả bóng vẫn còn chạm hoặc trên mặt sân thì bóng vẫn được coi là sống.
Các tình huống xác định trạng thái bóng
H2: Bóng chạm cột, bật ra, nhưng vẫn sống
- Nếu bóng chạm cột dọc, xà ngang, cột góc rồi bật trở lại sân mà toàn bộ quả bóng chưa vượt qua vạch vôi, trận đấu tiếp tục bình thường.
- Tương tự, pha bật nảy sát vạch biên dọc nhưng chưa qua vạch vẫn là bóng sống; đội tấn công có thể tận dụng pha “sát vạch” để tạo cơ hội lần hai.
H2: Bóng vượt hoàn toàn ra ngoài
- Khi toàn bộ quả bóng đã vượt qua vạch vôi khung thành hoặc đường biên dọc/dọc ngang trên mặt đất hoặc trong không trung, bóng được coi là chết. Hệ quả pháp lý: ném biên, phát bóng hoặc phạt góc / phát bóng cầu môn tùy trường hợp.
H2: Trọng tài dừng trận đấu
- Bất kể vị trí quả bóng khi tiếng còi vang lên, nếu trọng tài thổi dừng (ví dụ: lỗi nghiêm trọng, chấn thương, việt vị được xác định), bóng chuyển thành bóng chết. Mọi hành động sau tiếng còi không có giá trị trong việc xác định bàn thắng.
H2: Vai trò công nghệ (VAR, Goal-Line)
- VAR và công nghệ đường vạch (Goal-Line Technology) hỗ trợ trọng tài xác định chính xác các pha sát vạch hoặc khi tình huống diễn ra quá nhanh để mắt thường quyết định. Quyết định cuối cùng vẫn thuộc về trọng tài sau khi xem lại dữ liệu công nghệ.
Cảnh sút ghi bàn gây tranh cãi khiến khán giả phản ứng mạnh trên khán đàialt: Pha bóng sát vạch khiến khán đài bùng nổ — minh họa tranh cãi bóng sống và bóng chết, liên quan VAR và quyết định trọng tài
Ví dụ thực tế: Mitoma và bàn thắng của Nhật Bản tại World Cup 2022
Tình huống nổi bật minh họa tiêu chí “toàn bộ quả bóng” là pha bóng trong trận Nhật Bản gặp Tây Ban Nha ở World Cup 2022. Tiền đạo Kaoru Mitoma thực hiện đường chuyền dẫn tới bàn nâng tỷ số của Ao Tanaka. Ban đầu trọng tài không công nhận do cho rằng bóng đã ra ngoài, nhưng sau khi VAR xem lại nhiều góc quay, trọng tài xác định toàn bộ quả bóng chưa vượt qua vạch vôi và công nhận bàn thắng.
Diễn biến này cho thấy:
- Mức phân giải của quay chậm/VAR có thể quyết định kết quả trận đấu.
- Quy tắc “toàn bộ quả bóng” được áp dụng nghiêm ngặt dù khác biệt chỉ là vài milimet.
- Công nghệ đã thay đổi cách xử lý các pha cận biên, giảm sai sót so với đánh giá bằng mắt thường.
VAR xác minh pha bóng gần vạch vôi của Mitoma, giúp công nhận bàn thắngalt: Hình ảnh VAR kiểm tra pha bóng sát vạch trong trận Nhật Bản – Tây Ban Nha, minh họa quy tắc “toàn bộ quả bóng”
Sai lầm thường gặp khi phân biệt bóng sống và bóng chết
- Nhầm “một phần” với “toàn bộ”: Nhiều người tin rằng chỉ cần một phần bóng chạm biên là đã chết — thực tế, phải là toàn bộ quả bóng vượt qua.
- Tiếp tục chơi sau tiếng còi: Khi trọng tài đã dừng trận đấu, mọi tình huống tiếp theo không còn giá trị; vẫn có cầu thủ cố tình đá tiếp dẫn tới bị phạt.
- Hiểu sai công nghệ: VAR là công cụ hỗ trợ, không tự động quyết định; trọng tài vẫn đưa ra phán quyết cuối cùng dựa trên dữ liệu VAR.
Các chuyên gia phân tích quyết định của trọng tài cùng VAR sau trận đấualt: Chuyên gia và trọng tài trao đổi hậu kiểm VAR về pha bóng cận biên, nhấn mạnh vai trò công nghệ trong xác định bóng sống/bóng chết
FAQ — Câu hỏi thường gặp
Khi nào quả bóng được coi là “sống”?
- Bóng sống khi toàn bộ quả bóng chưa vượt hoàn toàn qua đường biên ngang hoặc dọc và trọng tài chưa dừng trận đấu.
Nếu bóng chạm cột dọc rồi bật ra thì sao?
- Nếu quả bóng chưa vượt qua vạch cầu môn hoàn toàn, nó vẫn là bóng sống; trận đấu tiếp tục.
Trọng tài có thể rút thẻ khi bóng đã chết không?
- Có. Dù bóng đã chết (ví dụ: sau tiếng còi dừng), trọng tài vẫn có thẩm quyền xử lý hành vi phi thể thao hoặc bạo lực bằng thẻ phạt.
Kết luận
Khái niệm bóng sống và bóng chết theo Luật FIFA là nguyên tắc nền tảng, có ảnh hưởng trực tiếp tới việc công nhận bàn thắng, xử lý phạt góc, ném biên và nhiều quyết định chuyên môn khác. Tiêu chí “toàn bộ quả bóng” là yếu tố quyết định trong các pha cận biên, và công nghệ như VAR hay Goal-Line Technology đã làm tăng độ chính xác cho các phán quyết đó. Hiểu rõ quy định này giúp người hâm mộ, cầu thủ và đội ngũ kỹ thuật theo dõi và đánh giá các tình huống trên sân một cách chính xác hơn.
Bạn nhận định thế nào về vai trò của VAR trong các tình huống cận biên? Hãy để lại bình luận bên dưới!
Tài liệu tham khảo
- Luật Bóng đá FIFA 2024–2025, Law 9 – The Ball In and Out of Play.
- Ví dụ trận Nhật Bản vs Tây Ban Nha, World Cup 2022 — pha bóng Mitoma / Ao Tanaka (xem lại bằng VAR).
